Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για το σμάλτο

Σμάλτο και κοσμήματα πάνε μαζί σχεδόν από τις αρχές της ανθρώπινης Ιστορίας. Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά υλικά κοσμημάτων και όχι τυχαία, αφού στα χέρια του κατάλληλου τεχνίτη μπορεί να προσφέρει μικρά αριστουργήματα για κάθε περίσταση.

Στο Jewelor αγαπάμε τα κοσμήματα με σμάλτο, για αυτό και ετοιμάσαμε ένα άρθρο γεμάτο από πληροφορίες για το συγκεκριμένο υλικό: την προέλευση, τις ιδιότητες, την ιστορία του και τους τρόπους με τον οποίο χρησιμοποιείται στην κατασκευή κοσμημάτων.

 

Τι είναι το (υαλώδες) σμάλτο;

 

Αν κάποιος έπρεπε να απαντήσει πολύ απλά σε αυτό το ερώτημα, θα μπορούσε να πει ότι το σμάλτο είναι ψημένο γυαλί σε διάφορα χρώματα. Όμως, η όλη η διαδικασία από την οποία προκύπτει το συγκεκριμένο υλικό είναι αρκετά πιο σύνθετη. Ας ξεκινήσουμε λέγοντας ότι το σμάλτο που χρησιμοποιείται στην κατασκευή κοσμημάτων είναι το λεγόμενο «υαλώδες σμάλτο» (vitreous enamel). Το συγκεκριμένο όνομα προέκυψε από τη γυαλιστερή υφή και όψη που χαρίζει το υλικό σε κάποια επιφάνεια όταν εφαρμόζεται πάνω της. Από εκεί και πέρα, με τον όρο «σμάλτο» μπορεί να κάνουμε λόγο και για άλλα πράγματα, π.χ. για το υλικό που περνάμε π.χ. στην μπανιέρα ή στα πλακίδια του μπάνιου, για τις μπογίες που περνάμε πάνω σε διάφορες επιφάνειες για να τους δώσουμε ένα γυαλιστερό, ανθεκτικό χρώμα. κ.α.

Το υαλώδες σμάλτο, λοιπόν, είναι ένα είδος γυαλιού σε σκόνη που αποτελείται από χαλαζία, οξείδιο σιδήρου, ποτάσα και βόρακα. Όταν αυτά τα υλικά θερμανθούν σε μεγάλη θερμοκρασία, μας δίνουν μία διάφανη και άχρωμη ουσία. Μετά αυτή η ουσία μετά μπορεί να αναμειχθεί με διάφορα οξείδια μετάλλων ή χλωριούχων, τα οποία θα τη χρωματίσουν. Το τι χρώμα θα προκύψει εξαρτάται από τα οξείδια που θα χρησιμοποιήσουμε. Τέλος, με διάφορες άλλες διαδικασίες θρυμματίσματος και πλυσίματος, καταλήγουμε σε μία κάπως υδαρή πάστα, την οποία μετά εφαρμόζουμε πάνω σε κάποια σκληρή επιφάνεια. Αυτή η επιφάνεια μπορεί να είναι μέταλλο, όμως μπορεί να είναι και γυαλί, πηλός ή πορσελάνη.

Πέρα από την αμφβισβήτητη ομορφιά και ζωντάνια που χαρίζει, το σμάλτο έχει κάποιες άλλες ιδιότητες που το κάνουν αγαπητό στους δημιουργούς κοσμημάτων:

• Καθαρίζεται άφοβα με ένα σφουγγάρι και λίγο απορρυπαντικό
• Δεν απορροφά υγρασίες και βακτήρια
• Είναι αρκετά ανθεκτικό σε χτυπήματα και πιέσεις, καθώς και στη ζέστη και τις ακτίνες του ήλιου
• Προστατεύει τη μεταλλική επιφάνεια του κοσμήματος από τη σκουριά και τα καιρικά φαινόμενα

Και φυσικά, να πούμε ότι η προέλευση της λέξης είναι ιταλική (smalto), με την αντίστοιχη ελληνική να είναι «υέλωμα/υάλωμα».

 

Το σμάλτο και η ιστορία της επισμάλτωσης

 

Μπορούμε να πούμε ότι τα κοσμήματα με σμάλτο πάνε χέρι-χέρι με την αρχαιοελληνική ιστορία, και συγκεκριμένα με την ιστορία του μυκηναϊκού πολιτισμού. Η αρχή, λοιπόν, φαίνεται να έγινε το 14ο-13ο π.Χ. αιώνα στο νησί της Κύπρου, εκεί που είχαν καταφύγει κάποιοι εξόριστοι Μηκυναίοι τεχνίτες. Η απόδειξη για την παρουσία τους στο νησί ήταν έξι δαχτυλίδια με σμάλτο, τα οποία αναλύφθηξαν στην περιοχή Κουκλιά της Κύπρου το 1952.

Εφτά αιώνες αργότερα, φάνηκε ότι η τεχνική cloisonnéé (βλ. παρακάτω) ήταν από τις αγαπημένες των Ελλήνων καλλιτεχνών. Τη χρησιμοποιούσαν κατα κόρον για να κάνουν επισμάλτωση, να «ντύσουν» δηλαδή τα χειροποίητα κοσμήματα που έφτιαχναν με σμάλτο. Η απεικόνιση του δωδεκάθεου ήταν, φυσικά, ένα κλασικό καλλιτεχνικό μοτίβο. Το 10ο και τον 11ο αιώνα οι τεχνίτες σε ολόκληρη τη βυζαντινή αυτοκρατορία χάρισαν αριστουργήματα. Το ίδιο συνέβη λίγους αιώνες αργότερα και στην αυτοκρατορία των Καρολιδών στη Δυτική Ευρώπη.

Όμως, οι πατρίδες του σμάλτου είναι μάλλον η Αίγυπτος και η Μεσοποταμία, αφού ήδη από την τρίτη χιλιετία π.Χ. το σμάλτο χρησιμοποιούνταν ως διακοσμητικό σε ναούς και παλάτια. Τον 3ο αιώνα μ.Χ. τα ηνία πήραν οι Κέλτες, που διέδωσαν το υλικό αυτό στις περιοχές της σημερινής Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας. Στην άλλη άκρη του κόσμου, οι Μογγόλοι, οι Κινέζοι και οι Ιάπωνες φτιάχνουν τα δικά τους λατρευτικά αντικείμενα και κοσμήματα, ενώ στην τσαρική Ρωσία τα επισμαλτωμένα αυγά Faberge πρόκειται να μείνουν στην Ιστορία.

 

Οι διάφορες τεχνικές επισμάλτωσης στα κοσμήματα

 

Μέσα στην πορεία του χρόνου έχουν προκύψει κάποιες σταθερές τεχνικές με τους οποίους εφαρμόζεται το σμάλτο σε κοσμήματα. Πρόκειται για τις τεχνικές cloisonnéé, champleve, plique a jour, grisalle και raku.

 

Cloisonnéé

 

Ίσως η παλιότερη τεχνική επισμάλτωσης. Πήρε το όνομά της από τη γαλλική λέξη “cloisonnéé”, που σημαίνει «χωρισμένος». Στα ελληνικά θα μπορούσαμε να την πούμε «κυψελωτή» ή «περίκλειστη επισμάλτωση».

Ονομάζεται έτσι επειδή τα χρωματικά μοτίβα πάνω στο κόσμημα προκύπτουν χωρίζοντας την επιφάνεια σε τμήματα και τοποθετώντας μετά σε κάθε τμήμα το κατάλληλο χρώμα σμάλτου. Ο χωρισμός γίνεται με κάποιο μεταλλικό σύρμα (π.χ. από χρυσό, χαλκό ή ασήμι). Μετά τοποθετούμε παντού ένα υπόστρωμα άχρωμου σμάλτου μέσα σε κάθε τμήμα και θερμαίνουμε το κόσμημα, για να γίνει συμπαγής η κατασκευή. Τέλος, προσθέτουμε το χρωματιστό σμάλτο που θέλουμε σε κάθε τμήμα, ξαναψήνουμε και τέλος λουστράρουμε.

 

Champlevé

 

Στην τεχνική champlevé δημιουργούμε μικρά βαθουλώματα πάνω στην επιφάνεια, μέσα στα οποία τοποθετούμε το χρωματιστό υαλώδες σμάλτο και ψήνουμε. Αυτή η τεχνική δημιουργεί κοσμήματα με έντονο ανάλγλυφο, λόγω των βαθουλωμάτων. Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας, γυαλίζουμε το υπόλοιπο κόσμημα, που δεν έχουμε επισμαλτώσει, για να τονίσουμε την αντίθεσή του με τα χρωματιστά τμήματα.

 

 

Plique a Jour

 

Η ελληνική μετάφραση είναι «παράθυρο της ημέρας». Εδώ βασιζόμαστε πάλι σε σύρματα για να χωρίσουμε τα χρώματα μεταξύ τους. Όμως, η βασική διαφορά με την περίκλειστη τεχνική είναι ότι εδώ κάτω από το υαλώδες σμάλτο δεν έχουμε κανένα υπόστρωμα. Αυτό μας επιτρέπει, αν χρησιμοποιήσουμε διάφανα υαλώδη σμάλτα, να έχουμε ένα κόσμημα μέσα από το οποίο περνάει το φως, θυμίζοντας έντονα βιτρώ. Εξ ου και το όνομα της τεχνικής.

 

Grisalle

 

Στην τεχνική grisalle, παίζουμε μόνο με τόνους του γκρι. Αυτό το επιτυγχάνουμε περνώντας μία στρώση μαύρο, αδιαφανές σμάλτο πάνω στο κόσμημα, η οποία θα λειτουργήσει σαν φόντο. Μετά άλλη μία στρώση ημιδιάφανο γκρι ή άσπρο σμάλτο, για να φτιάξουμε τα σχέδια που θέλουμε. Τόσο η τεχνική grisalle όσο και η τεχνική plique a jour αναπτύχθηκαν στη Γαλλία από 14ο αιώνα και εξής.

 

Raku

 

Αυτή η τεχνική μάς έρχεται από την Ιαπωνία. Ξεκίνησε να εφαρμόζεται στα κεραμικά αλλά τελικά επεκτάθηκε και στην κατασκευή κοσμημάτων, λόγω της ευκολίας στην εφαρμογή αλλά και της όμορφης αισθητικής της, που βασίζεται στον ιριδισμό του υλικού. Προκύπτει από το θερμικό σοκ που υφίστανται τα υλικά όταν τα ψήνουμε σε υψηλές θερμοκρασίες. Με την κατάλληλη τεχνική ψησίματος, ο καπνός από το ψήσιμο μπαίνει στους πόρους του υλικούς και του χαρίζει τυχαία χρώματα και σχήματα μεγάλης ομορφιάς.

 

Κοσμήματα με σμάλτο στο Jewelor

 

Το είπαμε και στην αρχή: Το σμάλτο είναι ένα από τα αγαπημένα μας υλικά. Το ίδιο θέλουμε να είναι και για εσάς. Επισκεφθείτε τώρα το ηλεκτρονικό κατάστημα και βρείτε δεκάδες κοσμήματα με σμάλτο, σε ποικιλία χρωμάτων και σχημάτων που θα σας συναρπάσει!